Pałac w Nawrze

Nawra, wzmiankowana w 1248 roku, w śœredniowieczu stanowiła własnośœć rycerską, a od XVII w. znalazła się w posiadaniu rodu Kruszyńskich, by po 1865 r. przejśœć na rodzinę Sczanieckich. Jest to miejsce wyjątkowe, wielce zasłużone dla kultury narodowej, ostoja polskośœci w czasach zaborów. Gromadzony w nawrzyńskim pałacu przez stulecia pokaźny i cenny księgozbiór, należał do największych na obszarze dawnych Prus Królewskich. W gośœcinnych progach nawrzyńskiego pałacu bywali: Józef Wybicki, Oskar Kolberg, archeolog Gotfryd Ossowski, Wojciech Kętrzyński, gen. Józef Haller, gośœcili Radziwiłłowie, Czartoryscy, Potoccy, Jabłonowscy, Zamojscy, Działyńscy...

Początki Kruszyńskich w nawrze łączą się z postacią Bernarda Kruszyńskiego herbu Prawdzic (ur. ok. 1590 r.), który ożenił się z córką ówczesnego właśœciciela Nawry. Awans do grupy zamożnej szlachty liczącej się w Prusach Królewskich Kruszyńscy zawdzięczali Walerianowi (1654-1720), kasztelanowi gdańskiemu. Za czasów kasztelana stał w nawrze dwór (w miejscu obecnego) podpiwniczony, piętrowy, lecz drewniany.

Początki biblioteki w nawrze wiążą się z postacią Antoniego Kruszyńskiego (1706-1774), kasztelana gdańskiego, wielkiego miłośœnika ksiąg. W gromadzonych przez niego zbiorach przeważały książki z klasycznej literatury łacińskiej o tematyce historycznej, literatura francuska, pisma religijne, prace dotyczące matematyki, medycyny.

Kontynuatorem rodzinnych tradycji bibliofilskich był Konstanty Ignacy Kruszyński (1751-1818), szambelan królewski, prezes Deputacji Administracyjnej ...