Nasielsk, 1823–1866
Dokumenty dotyczące wizytacji synagogi w
nasielsku 1857 r. – protokół wizytacji z 1/13 XII 1857 r. i odręczny plan bóżnicy.
Komentarz: Synagoga w
nasielsku została zbudowana w końcu XVII w. przez Symchę Weissa, syna Szlomy z Łucka, i uważana była za najoryginalniejszą żydowską budowlę sakralną w Królestwie Polskim.
Tak opisywał ją Franciszek Maksymilian Sobieszczański: „drewnianą dachówką kryta synagoga izraelitów nie tyle dawna, jak oryginalna i najwidoczniej wystawiona podług planu przygotowanego przez wyznawcę religii mojżeszowej, tak ogólny jej kształt oraz pojedyncze szczegóły do upodobań starozakonnych są zastosowane. Wyniosły i na trzy kondygnacje spiętrzony dach, który główną część tej synagogi pokrywa, połączony z licznymi szerokimi i mocno wystającymi gzymsami, tworzy podobieństwo dawnej czapki żydowskiej futrem u dołu pokrytej. Boczne jej części odpowiadające bocznym nawom w katolickich kościołach, pokryte są każda trzema oddzielnymi daszkami przez hultaje z sobą połączonymi. Z przodu zaś zdobi ją szeroka galeria osobliwszymi słupami pokryta, a z boku przytykająca do baszt czterograniastych, spiczastym dachem pokrytych. Słupy podpierające tę galerię, są niby plecione z dość grubych walców, a splecenie to dłutem na nich naśladowane, przypomina zwykłe żydowskie obwarzanki. Wreszcie wszystkie odrzwia i futra okien w dziwne wzory powykradane, ...