FORUM OCALIĆ OD ZAPOMNIENIA

[szczypawka]

Cmentarz Starofarny to twór wielu pokoleń, zawierający uczucia i setki niedokończonych, ludzkich historii. Przeszłośœć Cmentarza Starofarnego jest nierozłącznie związana z dziejami naszego miasta.



W początkach XIX wieku w obliczu nieuchronnego wyczerpania w Bydgoszczy wolnej powierzchni cmentarzy przykośœcielnych, Magistrat Miasta zakupił w 1809 roku cztery morgi magdeburskie gruntów znajdujących się przy polnej drodze (obecnie ul. Grunwaldzka) do Szyszkówka (obecnie Czyżkówko) z przeznaczeniem na założenie cmentarza dla katolików.

Ziemia ta została przekazana przez władze miejskie na własnośœć parafii farnej. W roku 1811 Magistrat wydał zakaz chowania zmarłych na cmentarzach przykośœcielnych. Odtąd pochówki katolików przeniesiono na tenże, znajdujący się poza granicami ówczesnego miasta, cmentarz.

W okresie zaborów Cmentarz Starofarny był miejscem, gdzie często organizowano manifestacje patriotyczne -zwłaszcza podczas pogrzebów zasłużonych bydgoszczan. Wprawdzie źródła archiwalne tego nie potwierdzają, ale podobno na terenie cmentarza odbywały się tajne zebrania spiskowców, a w niektórych grobowcach ukrywana była broń i dokumenty.

W 1886 roku Reprezentacja Parafialna parafii Farnej pod przewodnictwem Jedwabskiego -podjęła decyzję o wybudowaniu nowego ogrodzenia cmentarnego, którego wykonanie zlecono firmie Dampfziegel & Gypsfabrik -L.Bollmanna z Bydgoszczy.

27 marca 1887 Dozór Kośœcielny Farny wydał rozporządzenie o zakupie gruntów na rozszerzenie cmentarza od niejakiego Graetza.

W 1892 roku zapadła decyzja o upiększeniu i modernizacji cmentarza, wedle planu Figurskiego. Wprawdzie pierwsza wersja jego projektu została odrzucona, ostatecznie jednak powzięte zamiary zrealizowano. Z inicjatywy ks. proboszcza Markwarta (proboszcza parafii farnej) odnowiono ceglane ogrodzenie, wykonano metalowe kosze na śœmieci a nawet zakupiono od firmy A. Dzieciuchowicza z Poznania nowy karawan.

W związku z systematycznym pomniejszaniem wolnej powierzchni grzebalnej, w 1906 roku decyzją ks. Markwarta założony został nowy cmentarz farny przy ul. Zaśœwiat. Od tej pory nekropolia przy Berlinerstrasse (dziśœ Grunwaldzka) zaczęła być nazywana Starym Cmentarzem lub Cmentarzem Starofarnym.

W warunkach dopiero co odzyskanej niepodległośœci Rzeczypospolitej, po półtorawiecznej niewoli, prymas Dalbor podzielił w 1924 roku parafię farną na sześœć jednostek administracyjnych. Cmentarz Starofarny został okreśœlony jako "zapełniony", aczkolwiek prawo do dokonywania na nim pochówków otrzymała parafia kośœcioła pod wezwaniem śœw. Trójcy.

W okresie międzywojennym miasto roztaczało opiekę nad grobami zasłużonych. I tak w listopadzie 1936 r. prezes Towarzystwa Miłośœników Miasta Bydgoszczy w piśœmie skierowanym do Prezydenta Miasta Bydgoszczy zawarł prośœbę o należytą opiekę nad grobem Maksymiliana Piotrowskiego. Rada Miejska pozytywnie rozstrzygnęła wniosek w taki sposób, iż grób miał być pielęgnowany na koszt miasta, a śœrodki czerpane z pozycji budżetu "Cmentarze".

W czasie okupacji hitlerowskiej Cmentarz Starofarny był obiektem ataków ze strony okupanta. Władze niemieckie wydały polecenie usunięcia z tablic nagrobkowych polskich napisów. Ponadto bojówki Hitlerjugend niszczyły nagrobki, zalepiały cementem polskie napisy, uszkadzały ogrodzenie. Szkody naprawiane przez rodziny zmarłych wywoływały u Niemców ataki wśœciekłośœci.

Po wojnie mimo, że cmentarz uznany był za zamknięty od czterdziestu lat licząc od 1924 roku) dokonywano na nim pochówków na zlecenie osób, które już wcześœniej opłaciły miejsce na cmentarzu lub posiadały zamówione miejsca po starych grobach członków swych rodzin. Ponadto administracja cmentarza uzyskiwała nowe miejsca po starych grobach z ubiegłego stulecia.

Oficjalnie nekropolia została zamknięta dla pochówków przez Wydział Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Miejskiej Rady Narodowej w Bydgoszczy decyzją z dnia 15 lipca 1964roku.

12 czerwca 1977 roku Wojewódzki Zarząd Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich w Bydgoszczy zatwierdził plan przebudowy ulic Armii Czerwonej (obecnie Marszałka Focha), Kruszwickiej, Nakielskiej i Grunwaldzkiej. Plan ten przewidywał zmiany w układzie ulic na skutek których uległaby likwidacji cz궜ć cmentarza od strony północnej. Na mocy porozumienia z Kurią Metropolitalną w Gnieźnie po uprzednim wykupieniu gruntów oraz dokonaniu ekshumacji kilku grobowców prace nad zagospodarowaniem zniwelowanej cz궜ci cmentarza rozpoczęły się w 1978 roku.

Przebudowane ogrodzenie cmentarne, rozbiórka kaplic grobowych, rozkradzione wartośœciowe elementy nagrobków, zniszczona przez koparkę siedemnastowieczna kapliczka stojąca na terenie cmentarza od chwili jego założenia – taki był bilans robót budowlanych. Czarę goryczy przelała, dokonana bez dokumentacji konserwatorskiej rozbiórka grobowców rodzin Magdzińskich i Warmińskich.

W efekcie tych szokujących zdarzeń zawiązał się Społeczny Komitet Ratowania Zabytków Cmentarza Starofarnego z mgr inż. arch. Stefanem Klajborem na czele.

Nie zwlekając, Komitet wystąpił do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z wnioskiem o uznanie cmentarza Starofarnego za zabytek. Dnia 28 czerwca tegoż roku mgr Krzysztof Masiak -Wojewódzki Konserwator Zabytków, działający z upoważnienia wojewody bydgoskiego, wpisał cmentarz Starofarny do rejestru zabytków pod numerem rejestru 107/ A. W lutym 1984 roku Prezydent Miasta Bydgoszczy poprosił władze kośœcielne o przekazanie cmentarza w gestię miasta. W lutym następnego roku Kuria Metropolitalna nieodpłatnie przekazała cmentarz pod zarząd administracyjny miasta. Dnia 26 lutego 1985 roku sporządzono akt notarialny, w którym miasto przejęło cmentarz Starofarny na skarb państwa.